Historia
1993
Muzeum Książki Artystycznej powołała fundacja Correspondance des Arts Jadwigi i Janusza Tryznów. Nazwa fundacji, posiadającej status pożytku publicznego, pochodzi od prowadzonego od 1986 r. przez Tryznów wydawnictwa książek artystycznych, które powstało w 1980 r. jako wspólne przedsięwzięcie Zdzisława Jaskuły, Andrzeja Graczykowskiego, Zbigniewa Janeczka i Janusza P. Tryzny. Otwarcia MKA w 1993 r. dokonali Emilia i Zbigniew Brzezińscy podczas wernisażu książki wydanej przez CdA „Bibliografia i Rysunki Zbigniewa Brzezińskiego”.
30-letniej działalności Muzeum Książki Artystycznej nie sposób oddzielić od historii jego siedziby – zabytkowej willi Henryka Grohmana, łódzkiego fabrykanta, który mimo niemieckiego pochodzenia, był głęboko zaangażowanym polskim patriotą, biorącym udział w powstaniu państwa polskiego w 1918 r. oraz hojnym mecenasem polskiej kultury. Stuletnia willa Grohmana, dotąd nieremontowana, tworzy niepowtarzalny klimat niezwykle przychylny dla wszelkich refleksji historycznych w kontekście sztuki i korespondencji różnych sztuk, w tym sztuki książki i druku.
Przestrzeń willi H.G. dzieli się na dwa naturalne poziomy: warsztatowy i wystawienniczy. Maszyny i urządzenia techniki Gutenberga pracują „pod spodem” aby „na wierzchu” można pokazywać ich produkty – książki i druki artystyczne. To jest pierwszy, podstawowy warunek korespondencji, który publiczność muzeum bardzo ceni. Drugim jest wielość specjalizacji potrzebnych do stworzenia książki artystycznej, która jest koncepcyjnie nieograniczona, inna w każdym przypadku.
Trzecim niezbędnym warunkiem korespondencji jest duch wymiany doświadczeń, rodzący się ze wspólnoty życia w muzeum. Willa Grohmana i otaczający ją stary park wyjątkowo dobrze spełniają w/w warunki od momentu, gdy zostały wybrane przez Janusza Pawła Tryzno na siedzibę Muzeum Książki Artystycznej. O prawa do siedziby MKA w willi H.G. fundacja toczyła „wojnę 30-letnią”, której obraz uwieczniła Jadwiga Tryzno w obiekcie książkowym TYGRYS.
2024
Nowa historia Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi rozpoczęła się od początku 2023 r. na mocy Umowy i Statutu z dnia 28 grudnia 2022 r. między Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Fundacją Correspondance des Arts, które powołały nową instytucję kultury, jako współprowadzoną o niezmienionej nazwie: Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi. Akt powołujący zawiera zapisy, które stwierdzają, że MKiDN na okres 10 lat zapewni Muzeum prawa do siedziby, dotacje na konieczny remont zabytkowego budynku i parku oraz środki na zatrudnienie i działalność pracowników. Fundacja ze swojej strony przekaże w depozyt wszystkie posiadane zbiory sztuki i techniki Gutenberga oraz wyposażenie muzeum w maszyny i urządzenia.
Krótki okres działalności „nowego MKA” wypełniło głównie tworzenie jego nowej struktury i organizacji, jako jednostki podporządkowanej zasadom administracji państwowej. Po 10 miesiącach ów proces organizacji nowej instytucji zakończył się odwołaniem z funkcji pełniącej obowiązki dyrektora muzeum Prof. dr hab. Jolanty Rudzkiej-Habisiak. W jej miejsce została powołana Jadwiga Tryzno po rezygnacji z funkcji prezesa Fundacji CdA. Przejęcie funkcji dyrektora przez Jadwigę Tryzno, prowadzącą do końca 2022 r. „poprzednie muzeum”, okazało się niezbędne ze względu na zachowanie jego podstawowych celów i dotychczasowych osiągnięć.
Głównym efektem tego okresu działalności było stworzenie dokumentacji projektowej remontu pod nazwą „Modernizacja Muzeum Książki Artystycznej wraz z zagospodarowaniem terenu”, opracowanej przez Pracownię Rewaloryzacji Architektury „Nowy Zamek” oraz uzyskanie dofinansowania na pokrycie jego kosztów w formie promesy w wysokości 48 mln zł na jego realizację.
Pd koniec tego okresu działalności Muzeum, dnia 1 października 2023 r. miały miejsce obchody jubileuszu 30-lecia istnienia MKA w willi Henryka Grohmana. Kulminacją obchodów było otwarcie międzynarodowej wystawy FREEDOM PROJECT, którą przygotowały Ania Gilmore i Małgorzata Oakes – polskie artystki z USA.
Misja
Misją Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi jest gromadzenie, opisywanie, katalogowanie, upowszechnianie i naukowe badanie obiektów, artefaktów, maszyn, dzieł artystycznych, materiałów, publikacji etc., tworzących zjawisko, jakim jest polska i światowa sztuka książki – niezwykle bogate i wciąż rozwijane dziedzictwo kulturowe. Warunkiem tak rozumianej misji są interdyscyplinarne działania artystyczne, kuratorskie i popularyzatorskie, realizowane zgodnie z ideą korespondencji sztuk.
Gdy Janusz Paweł Tryzno powoływał do istnienia muzeum, nastąpił przełom w dwóch dziedzinach: po 55 -letniej przerwie, stanowiącej czasy reżimu komunistycznego, znów artysta mógł posiadać urządzenia do druku i nawiązywać do przedwojennej sztuki książki. W tym samym czasie następowała zasadnicza zmiana technologiczna – technikę druku „gutenbergowskiego” zaczął wypierać druk cyfrowy. W ten sposób zaistniała konieczność zachowania dla potomnych świadectw kultury epoki Gutenberga oraz powstały warunki niezbędne dla prywatnej aktywności w tej dziedzinie.
MKA w Łodzi po 30 latach nadal traktuje, jako główną działalność „używanie techniki Gutenberga w książkach artystycznych”, co stanowi zarazem naturalny sposób ochrony tego kulturowego dziedzictwa. Za taką właśnie działalność Muzeum uzyskało nagrodę Amerykańskiego Towarzystwa Historyków Drukarstwa w 2015 r. (APHA). Aby wzmocnić efekt ochrony zabytkowych obiektów, fundator ulokował MKA w zabytkowej willi łódzkiego fabrykanta Henryka Grohmana – kolekcjonera i mecenasa sztuki druku graficznego. Ten wybór miejsca, dopiero po śmierci Janusza Pawła Tryzno w 2021 r. został doceniony i willa Grohmana uzyskała status siedziby MKA w Łodzi oraz środki niezbędne do rozpoczęcia remontu zabytkowego budynku.
Obecnie, wyzwaniem dla Muzeum jest przeprowadzenie konserwacji wszystkich obiektów zabytkowych jakimi dysponuje, utrzymanie bieżącej działalności „nowej” instytucji i rozwijanie jego promocji w szczególnym miejscu, jakim dla miasta Łodzi jest „Kamienica pod Gutenbergiem”.
Zbiory:
Książek i druków artystycznych.
Kolekcja Muzeum Książki Artystycznej to zbiór ponad tysiąca różnorodnych książek polskich artystów współczesnych. Znajdują się w nim pozycje w pięknych autorskich oprawach, bogato ilustrowane technikami grafiki warsztatowej, ręcznie malowane, kaligrafowane, jak i drukowane cyfrowo, offsetowo, lentikularnie i metodą ksero.
Ponadto kolekcja zawiera książki z przygotowanych przez artystów papierów czerpanych, książki wykonane technikami z epoki Gutenberga – z ręcznym składem z czcionek, książki malowane, wyszywane, rzeźbione, instalowane, asamblaże i obiekty. To miejsce dla książek typograficznych, jak i takich, które nie posiadają słów.
Urządzeń techniki Gutenberga.
W Muzeum Książki Artystycznej znajduje się gromadzona przez ponad 40 lat przez Fundację Correspondance des Arts kolekcja maszyn i urządzeń techniki gutenbergowskiej. To istotny zbiór materialnego dziedzictwa kulturowego związanego z historią produkcji książki, obejmujący ok. 80 historycznych maszyn oraz inne liczne urządzenia, przyrządy i narzędzia. Stanowią one wyposażenie warsztatów, umożliwiając działalność w następujących dziedzinach:
– papiernictwo,
– produkcja czcionek (giserstwo),
– zecerstwo,
– druk typograficzny,
– introligatorstwo.
Na zbiór techniki Gutenberga składają się bogate zasoby czcionek do składu ręcznego oraz zazwyczaj pojedyncze w danym rodzaju egzemplarze urządzeń: młynek do przygotowywania masy papierniczej, wanna czerpalnicza, pantografy do wycinania czcionek drewnianych, odlewarki ołowianych czcionek, linii i justunku, maszyny zecerskie: linotyp i monotyp, ręczne i zautomatyzowane prasy korektorskie i drukarskie, falcerka, zszywarka drutem, złociarka, gilotyny, prasy, ściski introligatorskie, itp. pochodzące z różnych okresów: od wczesnych lat XIX w. do czasów niemal współczesnych (lata 60.–70. XX w.). Poszczególne warsztaty wyposażone są dodatkowo w kompletne oprzyrządowanie i wyspecjalizowane narzędzia, żeby umożliwić ich wykorzystywanie w działalności twórczej w dziedzinie książki, zgodzie z ideą z jaką kolekcja była tworzona.
Przeciwwagą dla pragmatycznie tworzonego zbioru wyposażenia warsztatowego jest licząca ok. 125 tys. obiektów, unikalna w skali kraju, kolekcja historycznych punc i matryc do produkcji czcionek. Pochodzą one z przełomu XIX i XX wieku oraz pierwszej połowy XX wieku i są oryginalnymi wzorcami pisma najprzeróżniejszych krojów, stylów i języków (w tym hebrajskiego, rosyjskiego, czy nawet abisyńskiego), które były używane w Polsce przez ostatnie sto lat tradycyjnego drukarstwa. Zbiór ten został uratowany przed „likwidacją” przez Janusza Pawła Tryzno, który odkupił go w latach 90. w całości, bezpośrednio od upadającej Odlewni Czcionek w Warszawie – przedsiębiorstwa państwowego posiadającego po II wojnie światowe w swoich zasobach cały zachowany dorobek przedwojennych odlewni czcionek działających w naszym kraju.
Biblioteka Książek o Książkach.
Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi posiada stale powiększające się zbiory biblioteczne dotyczące historii i sztuki książki, historii drukarstwa, typografii, dizajnu i szeroko rozumianej sztuki, a także pokaźną ilość książek zebranych ze względu na estetykę i typografię okładek oraz obszerny zbiór druków ulotnych i plakatów. Kolekcja składa się z trzech głównych części. Podstawą są zbiory Jadwigi i Janusza Tryznów, założycieli Muzeum, uzupełnione dwiema kolekcjami bibliotecznymi uznanych bibliofilów. Jedną z nich jest kolekcja Alfreda Świerka licząca 1200 pozycji, zawierająca między innymi zbiór licznych przedwojennych książek niemieckich, w tym Roczników Gutenberga, a także cenne starodruki. Druga to kolekcja Leona Urbańskiego zawierająca 1095 fachowych publikacji.
Zespół
Dyrektor
Jadwiga Tryzno
dyrektor@mkalodz.pl
Główny Księgowy
Magdalena Kłapot
m.klapot@mkalodz.pl
Sekretariat
Mirosława Kuczyńska
sekretariat@mkalodz.pl
+48 537 606 432
Zespół ds. kolekcji książek i druków artystycznych
kier. Agnieszka Kowalska-Owczarek
a.kowalska-owczarek@mkalodz.pl
Zespół ds. zbiorów i warsztatów technicznych
kier: Martyn Kramek
m.kramek@admin
Zespół ds. administracji
kier. Jarosław Nowak
j.nowak@mkalodz.pl
Zespół ds. promocji i wydawnictw
kier. Przemysław Owczarek
p.owczarek@mkalodz.pl
Koordynator warsztatów edukacyjnych
Mateusz Jacak
m.jacak@mkalodz.pl
BIP
Jacek Kozłowski
info@mkalodz.pl