KOLEKCJA POLSKIEJ KSIĄŻKI ARTYSTYCZNEJ Z PRZEŁOMU XX i XXI W.

Wystawa prezentuje wybrane książki z Kolekcji Polskiej Książki Artystycznej Muzeum Książki w Łodzi, poszerzone o zbiór książek fotograficznych powstałych przy udziale Fotofestiwalu oraz Fundacji 19 Rzek oraz zbiór zinów udostępnionych przez duet artystyczny Distort Visual.

Ekspozycja ma charakter edukacyjny. Celem jest próba opisania fenomenu książki artystycznej poprzez jej różne realizacje.

Książka artystyczna jest wypowiedzią w formie książki lub w postaci nawiązującej do formy książki, bądź jej elementów, której wizualna część kształtuje znaczenie zwykle na równych prawach z częścią tekstową lub koncepcyjną.

Kategoria ta nie jest dokładnie usystematyzowana w literaturze naukowej. Kolekcję Polskiej Książki prezentujemy w kilku wybranych przez nas kategoriach: prekodeks, book works (książka piękna), książki fotograficzne, ziny, just books (książki typograficzne i liberackie), oraz obiekty. Są to umowne podziały, gdyż zdarza się, że książka artystyczna reprezentuje więcej niż jedną z powyższych kategorii. Poszczególne działy różnią się stosunkiem formy plastycznej do treści zawartej w książce, pełnioną funkcją, rodzajem użytych materiałów, czy sposobem druku.

PREKODEKS

Kodeks jest powszechną formą książki rozumianą jako złożone i przecięte arkusze papieru, zszyte ze sobą w taki sposób, aby można było przeglądać kolejne strony. Zszyty blok jest zazwyczaj oprawiony. Forma przekazu to zapis złożony z liter lub znaków językowych.

W dziale Prekodeks eksponujemy przede wszystkim współczesne formy książki nawiązujące do istniejących form przed kodeksem takich jak: zwój, tablica, malarstwo naskalne. Dział ten reprezentują również książki związane z prekodeksowymi formami przekazu. Mogą to być znaki runiczne na płytkach, znaki wycięte na kijach, pismo piktograficzne, magiczne, hermetyczne.  

Większość obiektów z tego działu odwołuje się do pierwotnych form książki i starodawnych tekstów kultury takich jak: Biblia, Talmud, pismo hermetyczne czy epos antyczny. Znajdziemy tu choćby wielometrowy zwój Witolda Warzywody, jak i kamienne tabliczki z tekstem dekalogu Michała Zabłockiego. Praca „Gilgamesh” wydawnictwa Correspondance des Arts znakomicie ilustruje historię powstania pisma od form eposu przekazywanego w formie ustnej, następnie spisanego na glinianych tabliczkach, utrwalonego w rękopisach i pierwszych formach druku do zapisu cyfrowego. W książce użyto techniki druku lentykularnego, a historię przedstawiono w formie tablic nawiązujących do oryginalnych glinianych z zapisem eposu. Warto zwrócić uwagę na różnorodność technik i materiałów użytych przez twórców. Pozwala to porównać naturalność wypalanego w drewnie reliefu i nowoczesność druku soczewkowego czy efemeryczność ręcznej kaligrafii na czerpanym papierze i długowieczność zimnego marmuru. Do najnowszych obiektów zbioru należą wielkoformatowe prace dwóch łódzkich artystów streetartowych: Kacpra Zaorskiego i Janusza III Wazy. Nawiązując w swojej postaci do malarstwa naskalnego, prace te stanowią punkt wyjścia do rozważań i polemik dotyczących autentyczności i miejsca sztuki ulicznej w przestrzeni muzealnej.

OBIEKTY

Część form przedstawionych w dziale Prekodeks należy również do sztuki obiektu, czyli trójwymiarowych form artystycznych w przestrzeni, które nawiązują do koncepcji książki, księgi lub mogą zostać zdefiniowane przez artystę jako obiekt książkowy.

Niektóre z dzieł w swojej formie nawiązują do poszczególnych elementów książki takich jak okładka i strony. Substytutem okładki może być artystycznie opracowane pudełko, skrzynia. Strony mogą być zastąpione przez elementy włożone do pudełka, na których zapisane i zilustrowane zostały poszczególne treści. Książką obiektową może być ready made (gotowy przedmiot), któremu artysta przypisuje funkcję książki. Obiektami książkowymi bywają formy konceptualne wykorzystujące immanentne cechy książki takie, jak sekwencyjność, narracyjność, podziały na części, chronologia.

BOOK WORKS – KSIĄŻKA PIĘKNA

To książka w powszechnej formie kodeksu – zawierająca strony, grzbiet i okładkę – bądź leporello – złożonego długiego arkusza w tzw. harmonijkę.

Book works to unikatowe prace, funkcjonujące zwykle w jednym do kilkunastu egzemplarzy. Przy czym mogą się one nieznacznie różnić od siebie, ponieważ są wykonywane ręcznie. Często bywają tytułowane przydomkiem „piękne”, ze względu na wyrazistą stronę plastyczną książki w przeciwieństwie do „zwykłych” książek, których materiał plastyczny ma głównie cechę ilustracyjną lub ozdobną, a typografia pozwala na swobodne czytanie tekstu bez zwracania uwagi na jej cechy takie jak: interlinia, kearning (odstępy międzywyrazowe). Book works cechuje w różnym stopniu połączenie strony koncepcyjnej bądź słownej z plastyczną. Istnieją książki, których treść można oddzielić od formy plastycznej i może ona funkcjonować samodzielnie lub książki, których element plastyczny dominuje, niekiedy przekształcając znaczenie tekstu. Są również pozycje, które cechuje komplementarność w tym względzie, a oddzielenie elementu tekstowego bądź koncepcyjnego jest niemożliwe. Artysta wykonujący taką książkę korzysta z różnego rodzaju technik tradycyjnych i nowoczesnych wybierając artystyczne rozwiązanie dla formy plastycznej książki.

KSIĄŻKI FOTOGRAFICZNE

Dział ten zawiera książki, w których dominującą rolę odgrywa fotografia. Ten rodzaj książek w swoim wyrazie artystycznym przypomina książki unikatowe. Zasadniczą różnicą jest możliwość powielenia ich w dowolną ilość egzemplarzy ze względu na możliwość zastosowania technologii druku.

Kolekcja książek fotograficznych powstała przy udziale Fotofestiwalu oraz Fundacji 19 Rzek. W obszernym zbiorze znalazły się zarówno autorskie egzemplarze podarowane przez międzynarodowych artystów dla festiwalu, monografie uznanych na świecie fotografów oraz makiety książek powstałe w trakcie warsztatów. Dużą część kolekcji stanowią polskie książki, które znalazły się w finałach konkursu Fotograficzna Publikacja Roku, współorganizowanego przez Fotofestiwal od ponad 10 lat. Kolekcja stanowi zbiór książek fotograficznych i obejmuje szerokie spektrum działalności wydawniczej. Są to książki zarówno wydane przez duże wydawnictwa, niezależne oficyny wydawnicze jak i selfpublishing czyli publikacje wydane nakładem własnym autorów.

JUST BOOKS – TYPOGRAFICZNE, LIBERACKIE

To zwykle książki w formie kodeksu. Główną cechą pozycji z tego działu jest wpływ obrazu typograficznego tekstu na znaczenie dzieła. Elementem budującym znaczenie just booków jest sposób układu tekstu na stronach książki, rodzaj dobranego fontu, interlinie (czyli odległości pomiędzy wersami), kearning tekstu (odległości pomiędzy literami w słowie). Zabiegi takie jak deformacja czcionki, wyrazistość lub niewyrazistość tekstu, kolor użyty w zapisie lub w druku słowa, transparencja stron (która umożliwia wizualne przenikanie się elementów graficznych oraz tekstu lub tekstów ze sobą) to celowe z szerokiego katalogu zabiegi artystyczne kształtujące wypowiedź twórcy.

ZINY

Ziny są rodzajem nieformalnego pisma, magazynu, szczególnej wypowiedzi na dany temat – polityczny, ekonomiczny, czy też tematyczny. Obecnie ta forma jest głównie stosowana do artzinów – wypowiedzi mających charakter manifestu artystycznego lub przedstawienia koncepcji twórczej danego artysty. Ziny są niskonakładowe, zwykle dystrybuowane w obiegu nieformalnym. Tworzone prostymi metodami takimi, jak ksero lub wydruki z domowych drukarek. Niekiedy z elementami ręcznego działania takimi jak rysunek, malarstwo. Częstą techniką używaną przez twórców zinowych jest kolaż.

Historia powstania zinów jest silnie zwiazana z grupami subkulturowymi i kontrkulturowymi. Rozwój mediów internetowych spowodował spadek zainteresowania formą przekazu jaką stanowiły ziny. Obecnie obserwujemy kolejną falę zainteresowania tą formą, która służy głównie propagowaniu idei artystycznych.

Kolekcję stworzył duet artystyczny Distort Visual, tworzony przez Aleksandrę i Przemysława Hofferów.